Men is al heel lang op zoek naar de verklaring waarom de meeste Europeanen nu wel melk kunnen verteren zonder klachten en in de oudheid niet. In Europa is het houden van melkvee gestart duizenden jaren voordat de meeste volwassenen melk konden drinken zonder dat ze er klachten van kregen. Onderzoekers denken nu te weten waarom: het verdragen van lactose was door de eeuwen heen enkel nuttig in periodes van hongersnood en ziekte. Dit zou verklaren waarom het duizenden jaren heeft geduurd voordat het verteren van lactose zonder klachten wijdverspreid raakte.
Deze nieuwe theorie legt uit hoe het vermogen om melk te verteren de standaard werd bij de huidige bevolking en het nagenoeg niet aanwezig was bij vroege boeren die melkvee hielden. Hiervoor werden duizenden scherven/stukje van potten (borden, bekers …) en honderden oude menselijke genomen (genoom = verzameling van alle genen) onderzocht. Het vermogen om melk te verteren (of lactose-tolerantie) wordt mogelijk door de aanwezigheid van het enzym lactase dat lactose of melksuiker afbreekt. Dit vermogen vermindert naarmate een kind minder melk drinkt en was in de oudheid afwezig op volwassen leeftijd.
Er zijn reeds bestaande theorieën die lactose-tolerantie proberen te verklaren. Aanvankelijk werd aangenomen dat het pas nuttig was om niet ziek te worden van melk vanaf het moment dat de oude volkeren stelselmatig zuivelproducten gingen consumeren. Een andere theorie was dat men aannam dat koeien, geiten en schapen lang alleen voor het vlees werden gehouden en pas veel later voor de melkproductie. Toch tonen onderzoeken van oude scherven uit die periode aan dat er ook al wel melk werd geconsumeerd en de menselijke genomen uit diezelfde tijd bewijzen dat ze echter lactose-intolerant waren. Onderzoekers geven dan ook aan dat de evolutie van lactose-tolerantie op volwassen leeftijd veel ingewikkelder was dan ze ooit gedacht hadden.
Met hun onderzoek vonden ze weinig bewijs voor deze bestaande theorieën. De onderzoekers zijn het dan op een andere manier gaan bekijken. Ze keken na hoe lactose-tolerantie zich verhoudt tot het drinken van melk bij de huidige Europese bevolking. Aan de hand van gegevens uit de UK Biobank (deze bevat gezondheidsgegevens en genoomgegevens van een half miljoen Britten) vonden ze geen verband tussen het gebruiken van melk en lactose-tolerantie. 92% van de lactose-intolerante deelnemers gaven de voorkeur aan melk boven alternatieven. Ook toonde lactose-tolerantie geen duidelijke gezondheids- of vruchtbaarheidsvoordelen die een natuurlijke selectie zou kunnen stimuleren. Dit suggereert dat voor de meeste personen met een lactose-intolerantie de klachten van het gebruik van melk niet zo groot zijn en dat dat in de oudheid waarschijnlijk ook het geval was. Als je gezond bent dan krijg je immers maar een beetje diarree, krampen en je moet winden laten. Het is niet aangenaam, maar je gaat er niet van dood.
Toch stellen de onderzoekers dat deze gevolgen van het drinken van melk in de oudheid veel ernstiger zouden zijn geweest voor diegene die een slechte gezondheid hadden als gevolg van hongersnoden, infecties en ziekten. Vochtverlies door diarree draagt bij tot meer sterfgevallen bij ondervoeding en infectie, zeker bij slechte sanitaire voorzieningen. Door de resultaten van de onderzoeken op potscherven en het menselijke genoom zo te bekijken vond men dat lactose-tolerantie vaker voorkwam bij populaties in de oudheid die blootgesteld waren aan ziekten en hongersnoden. De onderzoekers veronderstellen op basis van deze bevinden dat tijdens dergelijke periodes de overlevingskansen van personen met een lactose-tolerantie veel groter waren en dat zo de natuurlijke selectie doorheen de eeuwen gegroeid is.
Hebben deze wetenschappers gelijk? Ze geven zelf aan dat ze het niet weten. Toch bewijst hun cijfermateriaal deze meest recent ontstane theorie van lactose-tolerantie. Nu hebben wetenschappers enig idee waar ze verder kunnen zoeken. Onderzoek van archeologische vondsten en menselijke genomen uit de middeleeuwen en het bronzen tijdperk zou een volgende stap kunnen zijn aangezien in die periode er een snelle toename van lactose-tolerantie was in Europa.
Ook hopen deze wetenschappers dat hun onderzoek de aanzet kan zijn van andere studies om de evolutie van lactose tolerantie te bestuderen in andere continenten zoals Afrika, Centraal-Azië, het Midden-Oosten …
Bron: Nature july 2022 Landmark study doi: https://doi.org/10.1038/d41586-022-02067-2